W dniu 15 listopada 2023 r. weszła w życie ustawa zmieniająca m.in. Kodeks cywilny, która zmodyfikowała zasady dziedziczenia. Wprowadzone zmiany mają na celu usprawnienie postępowania spadkowego i polegają m.in. na zawężeniu katalogu spadkobierców ustawowych poprzez wyłączenie z niego dalszych zstępnych dziadków spadkodawcy, a także wprowadzeniu nowych przesłanek niegodności dziedziczenia.
Istotne zmiany dotyczą również procedury odrzucenia spadku w imieniu małoletniego dziecka. Wprowadzone zmiany mają na celu ułatwienie rodzicom bądź opiekunom prawnym małoletniego, przeprowadzenia procedury odrzucenia spadku.
Niniejszy poradnik ma na celu omówienie najważniejszych zmian, które obowiązują od 15 listopada 2023 r.
Zawężenie kręgu spadkobiorców – art. 934 KC
Wprowadzona zmiana w zakresie zawężenia kręgu spadkobierców ustawowych dotyczy sytuacji, gdy powołani do spadku są dziadkowie spadkodawcy (art. 934 KC).
W takiej sytuacji, w przypadku, gdy którekolwiek z dziadków spadkodawcy nie dożyje otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, będzie przypadał jego dzieciom w częściach równych.
Jeżeli dziecko któregokolwiek z dziadków spadkodawcy nie dożyje otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, będzie przypadał w częściach równych jego dzieciom, a w braku dzieci i wnuków tego z dziadków, który nie dożył otwarcia spadku – pozostałym dziadkom w częściach równych.
Powyższe oznacza, że wyłączeni od ww. dziedziczenia będą dalsi zstępni dziadków spadkodawcy – tzw. cioteczne lub stryjeczne wnuki i dalsze pokolenia.
Ta zmiana ma doprowadzić do skróceniu czasu trwania postępowań, z uwagi na zawężony katalog spadkobierców ustawowych, który ograniczy potrzebę poszukiwania ich z urzędu przez sąd i wzywania na rozprawę.
Ważne!
Omawiana zmiana w prawie spadkowym dotyczy spadków otwartych od dnia 15 listopada 2023 r., tzn. nowe przepisy mają zastosowanie do spadkodawców zmarłych po 15 listopada 2023 r.
Nowe przesłanki niegodności dziedziczenia – art. 928 § 1 KC
Zmieniony art. 928 § 1 Kodeksu Cywilnego rozszerza katalog sytuacji, które pozwalają uznać spadkobiercę za niegodnego dziedziczenia, czyli pozbawić go wszelkich korzyści z majątku spadkodawcy.
Dotychczas spadkobierca mógł być uznany przez sąd za niegodnego w trzech przypadkach:
– jeśli dopuścił się umyślnie ciężkiego przestępstwa przeciwko spadkodawcy,
– jeśli podstępem lub groźbą nakłonił spadkodawcę do sporządzenia, lub odwołania testamentu albo w taki sam sposób przeszkodził mu w dokonaniu jednej z tych czynności,
– jeśli umyślnie ukrył lub zniszczył testament spadkodawcy, podrobił lub przerobił jego testament albo świadomie skorzystał z testamentu przez inną osobę podrobionego, lub przerobionego.
Od 15 listopada doszły dwie nowe przesłanki:
– uporczywe uchylanie się przez spadkobiercę od wykonywania wobec spadkodawcy obowiązku alimentacyjnego określonego co do wysokości orzeczeniem sądowym, ugodą zawartą przed sądem albo innym organem albo inną umową;
– uporczywe uchylanie się od wykonywania obowiązku pieczy nad spadkodawcą, w szczególności wynikającego z władzy rodzicielskiej, opieki, sprawowania funkcji rodzica zastępczego, małżeńskiego obowiązku wzajemnej pomocy albo obowiązku wzajemnego szacunku i wspierania się rodzica i dziecka.
Ważne!
Na te dwie nowe przesłanki spadkobiercy będą mogli się powołać, jeśli spadkodawca zmarł po 15 listopada 2023 r.
Odrzucenie spadku w imieniu małoletniego dziecka
Dotychczas odrzucenie spadku w imieniu małoletniego dziecka wymagało zgody sądu rodzinnego. Wiązało się to z koniecznością wszczęcia przez rodziców lub opiekunów prawnych dziecka odrębnej sprawy przed sądem rodzinnym o wyrażenie zgody na dokonanie czynności przekraczającej zwykły zarząd majątkiem dziecka.
Taka zgoda nadal będzie wymagana w pewnych sytuacjach (np. gdy dziecko jest powołane do dziedziczenia w pierwszej kolejności, przykładowo po swoim ojcu czy matce). Jednak zgoda sądu od 15 listopada nie będzie potrzebna gdy małoletni jest powołany do dziedziczenia wskutek uprzedniego odrzucenia spadku przez jego rodzica. Wtedy wystarczające będzie oświadczenie o odrzuceniu spadku w imieniu dziecka złożone przed notariuszem lub w sądzie spadku. Muszą być jednak spełnione warunki określone w art. 101 § 4 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, czyli spadek odrzuca w imieniu małoletniego jeden rodzic za zgodą drugiego albo gdy odrzucają go wspólnie w imieniu małoletniego (i oboje mają władzę rodzicielską) i spadek odrzucają też wtedy inni zstępni rodziców tego dziecka np. jego rodzeństwo.
Ważne!
Nowe zasady obejmą również sprawy, w których termin złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku w imieniu małoletniego nie upłynął jeszcze przed dniem wejścia w życie ustawy, czyli 15 listopada 2023 r.
Doprecyzowanie zasad liczenia upływu 6-miesięcznego terminu
Spadkobierca, który zamierza spadek odrzucić, ma na to 6 miesięcy od momentu, w którym dowiedział się o tytule swojego powołania (np. śmierci spadkodawcy lub odrzucenia spadku przez spadkobierców powołanych we wcześniejszej kolejności).
Kodeks Cywilny w art. 1015 § 12 KC przesądza o obowiązku złożenia oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku w terminie 6 miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swojego dziedziczenia. Do zachowania ustawowego terminu do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku wystarczające będzie złożenie przed jego upływem wniosku do sądu o odebranie tego oświadczenia.
Jeśli złożenie oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku będzie wymagało zezwolenia sądu, bieg terminu na złożenie oświadczenia ulegnie zawieszeniu na czas trwania postępowania w tym przedmiocie.
Jest to istotne doprecyzowanie dotychczas obowiązujących zasad.
Ilustrowany poradnik w wersji do druku można pobrać tutaj.
Poradnik prawny został przygotowany w ramach kampanii edukacyjnej „Zapytaj prawnika” realizowanej przez Stowarzyszenie OPPEN w 2023 r. Projekt finansowany jest ze środków otrzymanych od powiatu kędzierzyńsko – kozielskiego.
